Door Simone van Heerde-Keulen
Maar hopen dat ze met het afsteken van vuurwerk het zogenaamde Fijnbos op de heuvels van Kaapstad niet in de fik steken, want dan is daar, zoals ze hier in het Afrikaans zeggen, ‘kak in die land’. Er zouden kilometerslange files ontstaan, want om van de ene- naar de andere kant van de Tafelberg te komen, kan uren duren. Het zal de gemoederen van de vele vakantiegangers, die proberen van hun stress verlost te worden, totaal ontmoedigen. Men zoekt steeds weer verwoed en toeterend naar een nieuwe wat kortere weg en vindt hem niet.
Ik had het nog niet opgeschreven en jawel, iets verder langs de kust bij de stad Hermanus, heeft het Fijnbos in de laatste nacht van het jaar, toch als gevolg van een vuurpijl vlam gevat, aangewakkerd door de sterke wind. Urenlang zijn ze koortsachtig bezig geweest met blussen, voor zover het mogelijk was. Het is namelijk niet zonder complicaties om erbij te komen. Je kunt niet zomaar met je brandweerwagen en loeiende sirenes een straat inrijden, en het op de vlammen slaan met takken heeft niet altijd het gewenste effect. Bij daglicht vlogen helikopters tussen zee en vaste land met zeewater heen en weer. Scheppen, vliegen, storten. Bejaarden en angstige huisdieren werden in paniek geëvacueerd, afgematte families moesten rond de klok alert blijven, ombeurten een hazenslaapje doen. De zo zorgzaam aangeplante struikjes en bomen gaan knetterend in de vlammenzee verloren, evenals kleine dieren, zoals eekhoorntjes en marmotten, misschien ook wel slangen, die niet meer kunnen ontkomen.
Hier in het aardse paradijs Zuid-Afrika, omringd door een knalblauwe woeste zee, krijgen wij weer met zo’n 35 graden te maken, een voorproefje van de opwarming van de aarde. Een geblakerd gevoel waarbij het zweet steeds van onder de rand van je bril door sijpelt, afgeleid door de vele bloeiende soorten proteas overal op de hellingen. De afstanden zijn hier groot en alleen al om aan de punt van Kaap de goede hoop te komen ben je, vanuit Kaapstad, minstens een uur onderweg.
Daarna is het vanaf de parkeerplaats nog een heel eind lopen, met pet en goed ingesmeerd, voordat men van de samensmelting van Indische- en Atlantische oceaan kan genieten. Daar waar de schepen die vanuit China en Indonesië, op weg naar Nederland, rond de punt bij alle soorten weer en wind de baai in zeilden en een onderbreking maakten om vers water en fruit in te slaan. Ze hebben er slaven-, ze hebben kleine brokstukken taal achter gelaten, die weer met de soms kinderlijk klinkende Afrikaanse taal verweven en vereeuwigd werden, zoals de Indonesische woorden pisang en atjar. En zoals dat in de wereldgeschiedenis gaat, hebben ze er ook de nodige ellende achter gelaten.
Op de schepen brachten zij, overgedragen door ratten die ongemerkt als verstekelingen de boel onveilig maakten, ook ziektes met zich mee. Mensen die met lepra besmet waren, zijn zonder pardon naar Robbeneiland verbannen. Kinderen gingen met hun ouders mee, en andersom. Het zal je toch maar overkomen. Net als later Nelson Mandela en vele anderen, kwamen ze niet zomaar van dat eiland af. De kortste weg naar de kust, als het je lukte te ontsnappen, was zeven kilometer zwemmen in ijskoud water, waar hongerige haaien geen tijd verspilden om hun maag te vullen met iets wat daar vertwijfeld rond spartelde. Ik denk dat je alleen maar begrijpt wat vrijheid is als het je ontnomen wordt. Het dubbel en dwars verdienen is dan heel iets anders dan wanneer je eigenlijk vrij zou moeten zijn.
Als de avond valt, zien we in de verte de lichtjes op het eiland aangaan. Het ligt er vredig bij en is een heuse toeristische attractie geworden. Om de natuur te beschermen kan men er niet vrij ronddolen, want mensen maken natuurlijk altijd rotzooi en storen broedende vogels om toch maar zo dicht mogelijk bij het nest te kunnen komen voor de allerbeste ooit gemaakte foto ter wereld. De gidsen zijn voormalige gevangenen die gepassioneerd hun verhaal vertellen, die laten zien waar zij die jaren nutteloos hebben versleten, terwijl groepjes toeristen zwijgend luisteren, af en toe diep zuchtend voordat ze verder lopen.
Men wil het met eigen ogen zien, het tot zich door laten dringen, het voelen, kunnen zeggen dat men er geweest is. De ommuurde binnenplaats zien waar hij dag in dag uit zwijgend, zittend op de grond, van grote stukken rots lullige kleine stukjes hakte. Een fatsoenlijke zonnebril had hij niet, niet eens een onfatsoenlijke. En het licht, het licht is hier feller dan fel, verblindend. Waarom zulke knotsen van dikke tralies, als ontsnappen van dat eiland toch onmogelijk was?
De eerste slaven zijn destijds vanuit Madagaskar naar de Kaap gebracht om in de arbeidsbehoeftes van de verversingspost te voorzien. Daarna zijn er slaven uit verschillende gebieden afgezet, zo’n slordige 63.000. Uit Angola, Guinea, en ook Indische kustgebieden. De kunstenaar Gustave Clarence Rodolphe Boulanger (1824-1888), heeft het schilderij De slavenmarkt, waarop diverse slaven zijn afgebeeld, geschilderd. Als ik haar zie wordt ik er verdrietig van, de vrouw die haar borsten beschermt, teneergeslagen.
Ze is geschilderd, ze was mooi, heeft daardoor een soort van bestaan en kan niet vergeten worden. Wie was zij? Heeft zij een naam? Gevangen genomen en daarna verkocht? Hoe was de overtocht in dat grote schip? Het zal haar toch worst gewezen zijn hoe mooi dat Kaap de goede hoop bij aankomst eruitzag.
Wie zijn er allemaal met haar meegekomen, wat en wie lieten zij wel niet allemaal achter. Wie zijn er allemaal weggehaald en ontvoert? De grootste ramp die ouders kan overkomen! Goed Nederlands leren gaf hen een betere kans om zichzelf vrij te kopen. Hoe goed zal dat Nederlands geweest zijn, want in de maanden op zee zijn de reeds bestaande woorden met de meer gebruikelijke vervangen. Zo werd het woord keuken, ‘kombuis’ en een deken werd ‘kombers’ genoemd, met het accent op de tweede lettergreep.
Het blijft uiteindelijk moeilijk om het Kaapse slavenerfgoed in de doofpot te stoppen, zeker als er bij de constructie van een apartementenblok in het razend populaire Greenpoint in het jaar 2003, dichtbij het voetbalstadion, per toeval ongemarkeerde graven met zo’n 2500 stoffelijke overschotten gevonden worden, blijkbaar geexecuteerd door Nederlanders van de Vereenigde Oostindische Compagnie. De door archeologen geïdentifiseerde overblijfselen zijn volgens hen zo’n 180 a 270 jaar oud en grotendeels van slaven maar ook van bedienden, en zieke matrozen. Dat soort volk, van de coloniale onderklasse, kon natuurlijk niet in de kerkelijke begraafplaats begraven worden? Voor elke groep mensen was er in ‘district one’ een aparte begraafplaats. Ondanks hevig protest, kreeg de Universiteit van Kaapstad toestemming de overblijfselen op te graven en kon naar verluidt een gedeelte in 2004 eindelijk overgedragen en ter ruste gelegd worden. De overige beenderen zijn in de zogenaamde Ossuary van het Prestwich Memorial bewaard, een informatie centrum van rode steentjes temidden van een tuintje met groene dorenbomen. De stammen zijn groen en hij zit vol met dorens. Het is wel te vinden, maar stelt niet veel voor. De publieke toiletten zijn altijd handig, maar de wow-factor ontbreekt. In het aangrenzende restaurantje zijn keurige zitjes geplaatst. Op het terras is het woord TRUTH, dat tevens op de gevel wordt vermeldt, op de Parasollen gedrukt. Hoe belangrijk is de waarheid?
Het blijft natuurlijk niet bij één opgraving. Als skeletten gaan spreken, zijn ze niet meer te stoppen. Ze vragen om respect, want ooit zijn het mensen geweest. Zoals de mensen van Oranjezicht City Farm, bij Oranjestraat, waar een lekker stuk land aan ene Pieter van Breda uit Zeeland behoorde. Sorry als dat toevallig net familie van je is hoor. In elke familie is er natuurlijk een zwart schaap, alleen deze even niet. Die uitdrukking is een grove belediging voor zwarte schapen. De van Breda’s stonden behalve voor de vele geplante sinaasappelbomen bekend voor hun gastvrijheid, een gave waar de gemeenschap wat aan heeft. Te gast zullen hun 300 slaven echter niet geweest zijn.
Ook in de peperdure buurt Clifton existeert een slavengeschiedenis als daar in 1980, zo’n 100 meter uit de kust, een wrak van een schip uit 1794 gevonden wordt. Tenminste 200 overblijfselen van slaven uit Mocambique worden in het schip ontdekt. Dat is geen kattepies. Maar er is niets wat er aan herinnert, en dat terwijl Cecil John Rhodes (Rhodesie kreeg zo zijn naam) Jan Smuts, gouverneur Sir George Grey en andere colonialistische figuren uit vervlogen tijden, een eindje verderop trots staan te pronken. Kunnen zij ook niets aan doen natuurlijk, ze hebben er geen weet van, ook niet van die duiven. Maar waar is toch een standbeeld van die slaven? Voor mij zijn zij de echte helden, zij hebben jaren lang heldhaftig geknokt voor hun vrijheid.
Zou er niet voor de negende keer een tocht/demonstratie plaats gevonden hebben, ter herinnering aan de afschaffing van de slavernij in 1834, de emancipatie van de slaven, was ik hier ook niet allemaal op gekomen.
Het wordt hoog tijd dat Kaapstad moedig de geschiedenis en het slavenerfgoed, waarvan het bloed in haar straten vergoten is en gebeenderen onder haar straten, hotels en restaurantjes verborgen blijven, in ere herstelt. Pas dan kan men van slavenemancipatie spreken.
Wij zijn zeker een indruk rijker, bekijken stilletjes de oude foto’s van vervlogen jaren en zijn ons bewust van de eeuwenoude geschiedenis van onteigenen, verplaatsen en verhandelen van weerloze mensen. Moord en doodslag zonder eerlijk proces is niets nieuws. Dat men het ophangen door een ander laat doen zodat er geen schuld op de beul rust, is ook niets nieuws. Wel eerst in een net pak steken, dan heb je toch iets voor hem gedaan. De grote sociale verschillen en hoe ze hier zijn ontstaan is lange tijd afhankelijk geweest van ras. Dat is gelukkig niet meer zo. Voor velen is er een veel betere kans dan voorheen weggelegd, voor anderen blijft er niets anders over dan te bedelen, en ook dat is lang niet meer afhankelijk van ras of huidskleur.
Wordt het niet hoog tijd, als we hem zo nodig willen houden zoals ie is, dat het eindelijk tot een Pieten-emancipatie komt? In het nieuwe jaar hoop ik dan ook van ganse harte dat zich de kansen voor Zwarte Piet wat uit zullen breiden en hij ook eens op dat paard mag zitten.
Simone
