Unieke schutssluis zou precies onder parkeerdek verdwijnen
De werkzaamheden voor de aanleg van een dubbel parkeerdek aan de Noordweg zijn in volle gang. De eerste fase bestaat uit het verleggen van kabels en leidingen in de grond. Bij afgraving van het gebied zijn sporen uit het verleden bloot gelegd waaronder een uitwateringschutsluis uit 1870 die uniek is in Nederland. Het parkeerdek is echter precies daarboven ingetekend en bedreigt daarmee het erfgoed. Stichting BEB roert de trom en heeft diverse externe partijen benaderd die zeer enthousiast reageren op de historische en unieke vondst.
Gasfabriek
Onmiskenbaar heeft op de plaats van het huidige Bolwerk en parkeerterrein De Hagen bij de Buitenhaven de gasfabriek gestaan die in de eerste helft van de vorige eeuw Kampen voorzag van moderne gasverlichting. In de bouwput, die de afgelopen weken na het afgraven van het parkeerterrein en de kop van de Noordweg is ontstaan, is duidelijk de fundering te zien van een gashouder. Ook kunnen voorbijgangers het koolteer ruiken, dat als restafval van de gasproductie geliefd was bij scheepbouwers. Voor kenners springen de tevoorschijn gekomen delen van de schutssluis in het oog, die rond de vorige eeuwwisseling de grens vormde tussen de oude stadsgracht en de rivier.
Burgel en stadsgracht
De eerste stadsgracht van het middeleeuwse Kampen was de Burgel, die waarschijnlijk aan de kant van het Oorgat de loop van het riviertje de Reve volgde. Aan de andere zijde liep het uit in een haven, de tegenwoordige Oude Buitenhaven. Kampen kende meerdere malen stadsuitbreidingen en bij de tweede uitlegging, inclusief verplaatsing van de stadsmuren en -poorten, werd de oude stadsgracht aangelegd waarvan delen in het Stadspark nog zichtbaar zijn. Deze gracht liep uit in een monding aan de IJssel waar voor de Schokkers en hun schepen, die na 1859 naar Brunnepe kwamen, de Nieuwe Buitenhaven werd aangelegd. In de vorige eeuw is de gracht gedempt om een verkeersverbinding te realiseren met het nieuwe achterland, het ingepolderde Oost-Flevoland. Tussen de rivier en de stadsgracht werd een sluis aangelegd, die uniek was in zijn soort.
Uitwatering schut- en keersluis
Met een schuivende sluisdeur en een rolwipbrug is de sluis aangelegd tussen 1868 en 1870, naar een ontwerp van J. Swets. Op bovenstaande foto staat hij rechts op de sluis, voor het trappetje. De sluis lijkt nog in aanbouw te zijn en te zien is hoe de sluisdeur de vorm had van een half schip, een zogenaamde ‘snepdeur’. Dit was de eerste moderne ijzeren roldeur die op rails liep. Het bestek van de sluis ligt in het Stadsarchief. Slechts een klein deel is nu bloot gelegd maar duidelijk zijn de sporen van de rails te zien en de kamer waarin de sluisdeur bij opening verdween. De rails in de zijwanden zijn nog zichtbaar en de doorvaaropening tussen de borstweringen, waarvan de top zichtbaar is, lijkt later dicht gemetseld te zijn. Op de achtergrond ligt de IJssel en staat het huisje van de veerman die met zijn veer de verbinding met de overkant verzorgde.
Archeologisch onderzoek
Stadsarcheoloog Alexander Jager heeft de situatie ingemeten maar nog geen verdere actie ondernomen. Volgens werklui ter plaatse hebben archeologen van het aannemersbedrijf zelf de situatie in kaart gebracht. Zij geven aan dat het uitgraven van de sluis geen groot karwei is maar om de sluis weer ondergronds te bewaren, zal er tenminste een meter afgehaald moeten worden voor de ‘doos’ van het parkeerdek die in de grond wordt gelegd. Stichting BEB heeft de vondst gemeld bij de HSSN (Stichting Historische Sluizen en Stuwen Nederland) waarvan de secretaris, ir. Jan Arends, staat te popelen om naar Brunnepe af te reizen. Bijna 20 jaar geleden heeft hij al gezocht naar de Cellesluis maar is toen waarschijnlijk naar een verkeerde locatie verwezen. Er zullen nog meer externe partijen benaderd worden en Vereniging Heemschut heeft zelf al contact gezocht met Stichting BEB na van de vondst gehoord te hebben.
Stadsarchief Kampen
De ontwerper van de sluis, Johannes Swets Azn., was van 1866 tot 1881 directeur van de Kamper Stadswerken, vermeldt het Stadsarchief Kampen en de eerste steen werd gelegd op 4 april 1868. De sepiafoto hierboven is daarvan afkomstig en genomen door Deutmann Photogr. Zwolle. Ook is in de Beeldbank een foto te zien (zie onderaan) van de sluis met twee vissersschepen daarachter (KP6 en KP31). In de IJmuider Courant van 10-11-1931 wordt in een artikel over de Noordersluis verwezen naar de unieke Kamper sluis.
De schuifdeur is een Hollandsche vinding en werd voor het eerst in 1868 te Kampen door den heer J. Swets toegepast bij een sluis met 6 Meter doorvaartwijdte. Zij vond direct in ons land nog geen navolging, daar de voordeelen voor de toen nog be- trekkelijk kleine sluizen niet erg spraken.
Bekend erfgoed
Bij leden van Stichting BEB, zoals de geboren Brunneper Berry van Zandbergen, was het bestaan van de oude sluis bekend. Hij pleit voor ”behoud van de sluis omwille van het unieke karakter en het belang ervan, niet alleen voor Kampen maar voor heel Nederland.” Volgens Ernst Hupkes (Monumenten te Kampen) was het bestaan van de schutsluis bij de gemeente blijkbaar niet bekend, gezien het feit dat het parkeerdek precies bovenop de sluis is gepland. Hupkes geeft aan dat ”er goede alternatieven c.q. oplossingen bestaan” en hij pleit sterk voor behoud omdat het anders ”voor de komende decennia niet meer mogelijk om in dit gebied de oude structuur van de stad, inclusief stadsgracht, terug te brengen.” De Archeologische Dienst zal een uitspraak moeten doen over de ontstane situatie waarna het aan de opdrachtgever (de gemeente) is om een beslissing te nemen over het vervolg.
Zie ook:
• Archieffoto van de uitwatering schut- en keersluis tussen Buitenhaven en stadsgracht
• Stichting Behoud Erfgoed Brunnepe
• Stichting Historische Sluizen en Stuwen Nederland
• Erfgoedvereniging Heemschut
